Polskie Stowarzyszenie Kiteboardingu

  • Zwiększ rozmiar czcionki
  • Domyślny  rozmiar czcionki
  • Zmniejsz rozmiar czcionki
Start Zawody Przepisy Eksperymentalne przepisy wyścigów desek z latawcem 2009-2012 - Prowadzenie wyścigu

Eksperymentalne przepisy wyścigów desek z latawcem 2009-2012 - Prowadzenie wyścigu

Drukuj PDF
Spis treści
Eksperymentalne przepisy wyścigów desek z latawcem 2009-2012
Wstęp
Definicje
Przepisy podstawowe
Gdy deski spotykają się
Prowadzenie wyścigu
Inne wymagania
Protesty, zadośćuczynienia
Zgłosznia i warunki dopuszczenia
Organizacja regat
Dodatki
Wszystkie strony

CZĘŚĆ 3

PROWADZENIE WYŚCIGU

25       ZAWIADOMIENIE O REGATACH, INSTRUKCJA ŻEGLUGI

ORAZ SYGNAŁY

Zawiadomienie o regatach i instrukcja żeglugi muszą być udostępnione każdej desce przed rozpoczęciem wyścigu. Nie wolno zmieniać znaczenia sygnałów optycznych i dźwiękowych podanych w rozdziale Sygnały obowiązujące w wyścigu z wyjątkiem, gdy pozostaje to w zgodzie z przepisem 86.1(b). Wszelkie inne sygnały, które mogą zostać użyte muszą być podane w instrukcji żeglugi.

26       SYSTEMY STARTOWE

26.1    Procedury startowe wyścigów

Instrukcje żeglugi muszą określać jeden z systemów startowych.

 

(a)         SYSTEM 1

Starty do wyścigów muszą być przeprowadzane przy zastosowaniu sygnałów podanych poniżej. Czasy liczone są od sygnałów optycznych; brak sygnału dźwiękowego nie będzie brany pod uwagę.

Sygnał

Flaga i sygnał dźwiękowy

Minuty do sygnału startu

Ostrzeżenia

Flaga klasy; 1 sygnał dźwiękowy

5*

Przygotowania

Flaga P, I lub flaga czarna;

1 sygnał dźwiękowy

4

Jednej minuty

Opuszczenie flagi przygotowania;

1 długi sygnał dźwiękowy

1

Startu

Opuszczenie flagi klasy;

1 sygnał dźwiękowy

0

* lub jak podano w instrukcji żeglugi

Sygnał ostrzeżenia dla następnej klasy musi być podany wraz lub po sygnale startu klasy poprzedniej.

 

(b)        SYSTEM 2 [B3.3(b)]

Starty do wyścigów muszą być przeprowadzane przy zastosowaniu sygnałów podanych poniżej. Czasy liczone są od sygnałów optycznych; brak sygnału dźwiękowego nie będzie brany pod uwagę.

 

Sygnał

Flaga i sygnał dźwiękowy

Minuty do sygnału startu

Uwaga

Flaga klasy lub numer grupy

3

Ostrzeżenia

Flaga czerwona;

opuszczenie sygnału Uwaga;

1 sygnał dźwiękowy

2

Przygotowania

Żółta flaga; opuszczenie czerwonej flagi; 1 sygnał dźwiękowy

1

Start

Opuszczenie żółtej flagi;

1/2

Startu                  Zielona flaga; 1 sygnał dźwiękowy               0

 

(c)   SYSTEM 3 (DLA STARTÓW Z PLAŻY) [B3.3(c)]

(1)   Przed startem każda deska w grupie lub klasie losuje numer określający jej pozycje na linii startu. Pozycje są numerowane w taki sposób, że pozycja 1 jest najbardziej nawietrzną.

(2)   Po wezwaniu desek do zajęcia swych pozycji, komisja regatowa podaje sygnał przygotowania przez podniesienie czerwonej flagi, wraz z pojedynczym sygnałem dźwiękowym. Sygnał startu będzie podany w dowolnej chwili po sygnale przygotowania, przez usunięcie czerwonej flagi, wraz z pojedynczym sygnałem dźwiękowym.

(3)   Po sygnale startu, każda deska musi przebyć najkrótszą drogę od swojej pozycji startowej do swojej pozycji żeglowania na wodzie (gdy obie stopy zawodnika znajdują się na desce).

 

 

26.2    Prowadzenie startów i kończenie wyścigów grup dla zawodów pokazowych [B4.2]

Wyścigi grup będą rozpoczynane i kończone przy użyciu następujących sygnałów:

(a)       START GRUPY

Każda flaga musi być opuszczona zanim następna flaga jest podnoszona.

Sygnał

Flaga i sygnał dźwiękowy

Minuty do sygnału startu

Uwaga

Numer grupy

3

Ostrzeżenia

Flaga czerwona;

1 sygnał dźwiękowy

2

Przygotowania

Żółta flaga; 1 sygnał dźwiękowy

1

Start    Startu

Zielona flaga; 1 sygnał dźwiękowy

0

 

(b)     ZAKOŃCZENIE GRUPY

Sygnał

Flaga i sygnał dźwiękowy

Minuty do sygnału startu

Koniec, ostrzeżenie

Opuszczenie zielonej flagi;

1 sygnał dźwiękowy

1

Koniec

Flaga czerwona;

1 sygnał dźwiękowy

0

 

26.3    Systemy startowe dla zawodów na szybkość [B6.2]

Procedury startowe i procedury kończące rundy muszą być przeprowadzone przy użyciu następujących sygnałów. Każda flaga musi być opuszczona przed podniesieniem następnej flagi.

(a)        sygnały startowe rundy

Sygnał

Flaga

Znaczenie

Oczekiwanie

Czerwona flaga

Trasa zamknięta

Trasa zamknięta

AP i czerwona flaga

Trasa zamknięta,

będzie otwarta wkrótce

Przygotowania

Żółta flaga

Trasa będzie otwarta

za pięć minut

Startu

Zielona flaga

Trasa otwarta

(b)       ZAKOŃCZENIE RUNDY

Sygnał

Flaga

Znaczenie

Koniec ostrzeżenia

Flaga zielona i żółta

Trasa będzie zamknięta za  5 minut

Przedłużenie

Flaga zielona oraz L

Bieżąca runda przedłużona o 15 minut

Runda zakończona

Flaga czerwona oraz L

Nowa runda wystartuje

wkrótce

 

27       INNE DZIAŁANIA KOMISJI REGATOWEJ PRZED

SYGNAŁEM STARTU

27.1 Nie później niż wraz z sygnałem ostrzeżenia, komisja regatowa musi zasygnalizować lub inaczej określić trasę, jeżeli nie określa tego instrukcja żeglugi lub może zastąpić jeden sygnał oznaczający trasę innym sygnałem, oraz zasygnalizować obowiązek noszenia osobistych środków asekuracyjnych (wystawiając flagę Y z jednym sygnałem dźwiękowym).

27.2 Nie później niż wraz z sygnałem przygotowania, komisja regatowa może przesunąć znak startu.

27.3 Przed sygnałem startu komisja regatowa może z dowolnego powodu odroczyć (wystawiając flagę AP, AP nad H, lub AP nad A wraz z dwoma sygnałami dźwiękowymi) lub przerwać wyścig (wystawiając flagi  N nad H  lub  N nad A  wraz z trzema sygnałami  dźwiękowymi).

28       PRZEBYCIE TRASY

28.1 Deska musi wystartować, pozostawić każdy znak po wymaganej stronie we właściwej kolejności oraz ukończyć żeglując w taki sposób, aby nić przedstawiająca jej drogę po wystartowaniu aż do momentu ukończenia, po naciągnięciu:

(a)   omijała każdy znak po wymaganej stronie;

(b)   dotykała każdy okrążany znak;

(c)   przechodziła pomiędzy znakami bramki z kierunku od poprzedniego znaku.

Deska może naprawiać ewentualne błędy w zakresie wymagań tego przepisu. Po ukończeniu deska nie musi całkowicie przekroczyć linii mety.

28.2 Deska może pozostawić po dowolnej stronie znak, który nie zaczyna, nie ogranicza lub nie kończy boku trasy, na którym ta deska żegluje. Jednakże musi ona pozostawić znak startu po wymaganej stronie, gdy zbliża się do linii startu od jej przedstartowej strony w celu wystartowania.

 

29       ODWOŁANIA

29.1    Odwołanie indywidualne

Gdy w momencie sygnału startu dla deski, jakakolwiek część jej kadłuba lub zawodnika znajduje się po kursowej stronie linii startu, lub gdy deska ta musi wypełnić wymagania przepisu 30.1, komisja regatowa musi natychmiast wystawić flagę X wraz z jednym sygnałem dźwiękowym. Flaga musi być wystawiona do czasu, aż wszystkie takie deski znajdą się całkowicie po przedstartowej stronie linii startu lub jednej z jej przedłużeń i gdy wypełnią wymagania przepisu 30.1, jeśli ma on zastosowanie, ale nie dłużej niż przez cztery minuty po sygnale startu lub do czasu jednej minuty przed jakimkolwiek następnym sygnałem startu; obowiązuje wcześniejszy z wymienionych terminów. Przepis  ten  nie  ma  zastosowania,  jeżeli  stosowany jest przepis 30.3.

29.2    Odwołanie generalne

Gdy w momencie sygnału startu komisja regatowa nie może zidentyfikować desek znajdujących się po kursowej stronie linii startu, lub w stosunku, do których stosuje się przepis 30 albo, gdy wystąpił błąd w procedurze startu, komisja regatowa może zasygnalizować odwołanie generalne (wystawiając flagę "Pierwszy Zastępczy" z dwoma sygnałami dźwiękowymi). Sygnał ostrzeżenia dla nowego startu odwoływanej klasy będzie podany jedną minutę po opuszczeniu flagi "Pierwszy Zastępczy" (z jednym sygnałem dźwiękowym). Starty dla  następnych  klas  nastąpią  odpowiednio  po  tym  nowym  starcie.

29.3    Odwołanie wyścigu slalomowego [BB3.4]

(a)   Gdy podczas sygnału startu deski do slalomowego wyścigu lub grupy jakakolwiek część kadłuba deski lub zawodnika znajdzie się po kursowej stronie linii startu, komisja regatowa musi zasygnalizować odwołanie generalne.

(b)   Jeżeli komisja regatowa działa według przepisu 29.3(a) i deska zostaje zidentyfikowana, musi być zdyskwalifikowana bez rozpatrywania nawet, gdy wyścig (lub grupa) jest odroczony lub przerwany. Komisja regatowa zawiadomi okrzykiem lub pokaże numer zawodnika, który musi natychmiast opuścić obszar startowy. Jeżeli wyścig (lub grupa) ma powtórzony start lub jest jeszcze raz rozgrywany, deska taka nie ma prawa udziału w takim wyścigu.

(c)   Jeżeli wyścig slalomowy lub grupy jest zakończony, ale później przerwany przez komisję protestową i jeżeli wyścig lub grupa jest ponownie rozgrywana deska zdyskwalifikowana zgodnie z przepisem 29.3(b) może w nim wystartować.

 

30       KARY STARTOWE

30.1    Przepis flagi I

Jeżeli została wystawiona flaga I i jakakolwiek część kadłuba deski lub zawodnika znajduje się po kursowej stronie linii startu lub jednego z jej przedłużeń w okresie ostatniej minuty przed jego sygnałem startu, deska ta musi powrócić na przedstartową stronę linii startu, przechodząc przez jedno z jej przedłużeń zanim wystartuje.

30.2    Przepis flagi Z

Jeżeli została wystawiona flaga Z, żadna część kadłuba deski lub zawodnika nie może znaleźć się w trójkącie utworzonym przez końce linii startu i pierwszy znak w okresie ostatniej minuty przed sygnałem startu. Gdy deska złamie ten przepis i jest zidentyfikowana otrzyma bez rozpatrywania Karę Punktową 20% obliczoną według postanowień przepisu 44.3(c). Deska otrzyma karę nawet wtedy, gdy start do wyścigu zostanie ponownie przeprowadzony lub wyścig zostanie powtórzony, ale nie wtedy, gdy wyścig będzie odroczony lub przerwany przed sygnałem startu. Jeżeli deska jest podobnie zidentyfikowana podczas próby ponownego startu do tego samego wyścigu musi otrzymać dodatkową Karę Punktową 20%

30.3    Przepis czarnej flagi

Jeżeli została wystawiona czarna flaga, żadna część kadłuba deski lub zawodnika nie może znajdować się w trójkącie utworzonym przez końce linii startu i pierwszy znak w okresie ostatniej minuty przed sygnałem startu. Jeżeli deska złamie ten przepis i jest zidentyfikowana, zostanie zdyskwalifikowana bez rozpatrywania nawet wtedy, gdy start do wyścigu zostanie ponownie przeprowadzony lub wyścig zostanie powtórzony, ale nie wtedy, gdy wyścig będzie odroczony lub przerwany przed sygnałem startu. Jeżeli zasygnalizowane zostanie generalne odwołanie lub jeżeli wyścig zostaje przerwany po sygnale startu, komisja regatowa musi wystawić numer takiej deski przed następnym sygnałem ostrzeżenia dla tego wyścigu i jeżeli start do wyścigu zostanie ponownie przeprowadzony lub wyścig zostanie powtórzony, deska taka nie ma prawa do startu w tym wyścigu. Niepodporządkowanie się spowoduje dyskwalifikację, która nie będzie odrzucona przy obliczaniu punktacji końcowej deski.

 

31       DOTKNIĘCIE ZNAKU [B2.5]

Deska może dotknąć znak, ale nie może się go trzymać.

32       SKRÓCENIE LUB PRZERWANIE PO STARCIE

32.1 Po sygnale startu komisja regatowa może skrócić trasę (wystawiając flagę S z dwoma sygnałami dźwiękowymi) lub przerwać wyścig (wystawiając flagę N, flagi N nad H lub N nad A z trzema sygnałami dźwiękowymi) z następujących powodów:

(a)   błędu w procedurze startu;

(b)   złych warunków atmosferycznych;

(c)   niedostatecznej siły wiatru powodującej, iż ukończenie wyścigu przez jakąkolwiek deskę w limicie czasu jest mało prawdopodobne;

(d)   zaginięcia znaku lub gdy  przesunął się on z pierwotnej pozycji;

(e)   z jakiegokolwiek innego powodu bezpośrednio wpływającego na bezpieczeństwo lub dobre zasady współzawodnictwa;

lub może skrócić trasę tak, aby inne planowane wyścigi mogły być rozegrane. Jeżeli jednak jedna deska przebyła trasę i ukończyła w limicie czasu, jeżeli taki został określony, komisja regatowa nie może przerwać wyścigu bez rozważenia konsekwencji takiej decyzji dla  wszystkich desek w danym wyścigu lub w ich serii.

32.2 Jeżeli komisja regatowa zasygnalizuje skrócenie trasy (wystawiając flagę S wraz z dwoma sygnałami dźwiękowymi) linia mety musi znajdować się:

(a)   przy okrążanym znaku - pomiędzy znakiem a tyką niosącą flagę S;

(b)   na linii, jaką deski muszą przekroczyć przy końcu każdego okrążenia - ta właśnie linia;

(c)   przy bramce - pomiędzy znakami bramki.

Skrócenie wyścigu musi być sygnalizowane przed tym zanim pierwsza deska przekroczy linię mety.

 

33       ZMIANA POŁOŻENIA NASTĘPNEGO BOKU TRASY

Komisja regatowa może zmienić bok trasy, który zaczyna się przy okrążanym znaku lub przy bramce, poprzez zmianę pozycji następnego znaku (lub linii mety) i zasygnalizowanie tego wszystkim deskom zanim rozpoczną one żeglowanie na tym boku. Następny znak nie musi znajdować się w tym czasie na swej pozycji.

(a)   Jeżeli kierunek boku trasy będzie zmieniony, sygnałem zmiany będzie wystawienie flagi C wraz z powtarzającym się sygnałem dźwiękowym oraz:

(1)   podanie nowego kursu kompasowego, lub

(2)   wystawienie zielonej trójkątnej flagi lub tablicy dla zmiany kierunku w prawo albo czerwonej prostokątnej flagi lub tablicy dla zmiany kierunku w lewo.

(b)   Jeżeli długość następnego boku trasy będzie zmieniona, sygnałem zmiany będzie wystawienie flagi C wraz z powtarzającym się sygnałem dźwiękowym oraz pokazanie znaku "–", jeżeli długość boku będzie zmniejszona lub znaku "+", jeżeli bok będzie zwiększony.

(c)   Dla utrzymania konfiguracji trasy pozostałe boki mogą być zmienione bez dalszego sygnalizowania.

34       ZNAK ZAGINIONY

Jeżeli znak zaginął lub przesunął się ze swej pozycji, komisja regatowa musi, gdy to możliwe:

(a)   umieścić go w jego właściwym miejscu lub zastąpić nowym o podobnym wyglądzie; lub

(b)   zastąpić obiektem niosącym flagę M oraz podawać powtarzający się sygnał dźwiękowy.

35       LIMIT CZASU I PUNKTACJA

Jeżeli jedna deska przebędzie trasę zgodnie z wymaganiami przepisu 28.1 i ukończy przed upływem limitu czasu, jeśli takowy obowiązuje, wszystkie deski, które kończą są punktowane według ich pozycji na linii mety chyba, że wyścig zostanie przerwany. Jeżeli żadna z desek nie ukończy w limicie czasu,  komisja  regatowa musi przerwać wyścig.

36       WYŚCIGI O STARTACH PRZEPROWADZANYCH

POWTÓRNIE LUB POWTARZANE

Gdy start do wyścigu jest przeprowadzany powtórnie lub wyścig jest powtarzany, złamanie przepisu innego niż przepis 29.3(c) lub 30.3 w pierwotnym wyścigu nie uniemożliwia desce uczestniczenia z wyjątkiem, gdy deska zostaja ukarana na podstawie przepisów 29.3(c), 30.3 lub 69.

 

37       ZAWODY POKAZOWE – REJESTRACJA LATAWCÓW; OBSZAR TRASY; CZAS TRWANIA WYŚCIGU GRUPY [B4.3]

(a)   Deski muszą zarejestrować w komisji regatowej kolory oraz inne szczegóły swoich latawców lub inny sposób ich identyfikacji zgodnie z wymogami instrukcji żeglugi, nie później niż w chwili sygnału startu dla grupy startującej o dwie grupy przed startem jej własnej grupy.

(b)   Obszar trasy musi być określony w instrukcji żeglugi i wywieszony na oficjalnej tablicy ogłoszeń nie później niż 10 minut przed sygnałem startu dla pierwszej grupy. Deska będzie punktowana tylko wówczas, gdy będzie żeglować w obszarze trasy.

(c)   Jakakolwiek zmiana w czasie trwania wyścigu grupy musi być ogłoszona przez komisję regatową nie później niż 15 minut przed sygnałem startu dla pierwszej grupy następnej rundy.

 

 

 

38       SERIE ELIMINACYJNE [B5]

Przepis 38 ma zastosowanie do organizowanych serii eliminacyjnych, w których deski współzawodniczą w grupach.

38.1    Procedura serii eliminacyjnych

(a)   Współzawodnictwo odbywa się w formie jednej lub więcej serii eliminacyjnej. Każda z nich musi składać się, albo z pojedyńczej serii eliminacyjnej, gdzie tylko pewna ilość desek o najwyższych wynikach punktowych awansuje, lub z podwójnej serii eliminacyjnej, gdzie deski mają więcej niż jedną możliwość awansowania.

(b)   Deski muszą żeglować przeciwko innym deskom w parach, lub w grupach określonych przez schemat eliminacji. Wybrana forma współzawodnictwa nie może być zmieniona, gdy runda nie jest dokończona.

38.2    Rozstawienie i listy rankingowe

(a)   Gdy wykorzystuje się rozstawienie lub listę rankingową dla ustalenia grup pierwszej rundy, miejsca 1-8 (cztery grupy) lub 1-16 (osiem grup) muszą być równo rozdzielone pomiędzy grupy.

(b)   Dla następnych serii eliminacyjnych, jeśli są, deski zostaną przypisane do nowych grup zgodnie z rankingiem w poprzednich seriach eliminacyjnych.

(c)   Decyzje organizatora o rozstawieniu są ostateczne i nie są podstawą do prośby o zadośćuczynienie.

38.3    Plan rozgrywania grup

Plan rozgrywania grup musi być wywieszony na oficjalnej tablicy ogłoszeń nie później niż 30 minut przed sygnałem startowym dla pierwszej grupy.

38.4    Awansowanie i pożegnania

(a)   W wyścigach i w konkurencji jazdy pokazowej deski z każdej grupy, awansujące do następnej rundy muszą być ogłoszone przez komisję regatową nie później niż 10 minut przed sygnałem startu dla pierwszej grupy. Liczba awansujących desek może być zmieniona przez komisję protestową w wyniku decyzji o przyznaniu zadośćuczynienia.

(b)   W konkurencji jazdy pokazowej, każda wyeliminowana deska będzie dołączona do desek o najwyższych pozycjach rozstawienia.

(c)   W konkurencji jazdy po fali, tylko zwycięzca w każdej grupie awansuje do następnej rundy.

(d)   W konkurencji stylu dowolnego, deski awansują do następnej  rundy w sposób następujący: z grupy 8 desek awansują 4 najlepsze i zwycięska deska będzie żeglowała przeciw czwartej, a druga przeciw trzeciej; z grupy czterech desek, najlepsze dwie awansują i żeglują przeciwko sobie.

38.5    Finały

(a)   Finał składać się będzie z maksimum trzech wyścigów. Komisja regatowa musi ogłosić ilość wyścigów do rozegrania w finale nie później niż 5 minut przed sygnałem ostrzeżenia dla pierwszego wyścigu finałowego.

(b)   Finał przegranych może być rozegrany po finale. Mogą w nim startować wszystkie deski z grup pół-finałowych, które nie zakwalifikowały się do finału.

 

39       PRZEPISY SPECJALNE DLA ZAWODÓW NA SZYBKOŚĆ

39.1    Kary [BB6.3]

(a)   Jeżeli deska nie podporządkuje się ostrzeżeniu komisji regatowej może otrzymać ostrzeżenie, a numer jej zawodnika zostanie wywieszony na tablicy ogłoszeń w pobliżu mety.

(b)   Jeżeli deska otrzymuje ostrzeżenie po raz drugi podczas tej samej rundy, musi być zawieszona przez komisję regatową z uczestniczenia w pozostałej części rundy, a numer jej zawodnika musi być wywieszony na oficjalnej tablicy ogłoszeń.

(c)   Jeżeli deska zawieszona zostanie zaobserwowana w obszarze trasy, musi być wykluczona z rywalizacji bez rozpatrywania i żadne jej uprzednie czasy lub wyniki nie mogą być uznane za ważne.

(d)   Jakiekolwiek naruszenie przepisów weryfikacyjnych może prowadzić do zawieszenia we współzawodnictwie na pewien okres czasu.

 

 

39.2    Weryfikacja [B6.4]

(a)   Obserwator mianowany przez World Sailing Speed Record Council (Światową Radę Bicia Rekordów Szybkości) (WSSRC) musi być obecny dla sprawdzania czasów przepłynięcia podczas prób bicia rekordów świata. Komisja regatowa musi sprawdzać czasy i prędkości podczas innych prób ustalania rekordów.

(b)   Zawodnikowi nie wolno wchodzić do obszaru kontroli czasu ani dyskutować na temat sprawy pomiaru czasu bezpośrednio z osobą odpowiedzialną za pomiar. Wszelkie zapytania w sprawie pomiaru czasu muszą być kierowane do komisji regatowej.



 

Komentarze  

 
0 #1 Marek Rowiński Sr. 2011-06-08 13:28
Dodatek BB - Czerwiec 2011 wprowadzil następujące zmiany:

DEFINICJE:
Deska jest wywrócona gdy:
(a) jej latawiec jest w wodzie,
(b) jej linki są splątane z linkami innej deski, lub
(c) zawodnik, wyraźnie przez przypadek i na znaczący okres czasu (1) upadł do wody lub
(2) został odłączony od kadłuba.

Deska kończy kiedy, podczas gdy zawodnik utrzymuje kontakt z kadłubem, jakakolwiek część jej kadłuba lub zawodnika w normalnej pozycji przekracza linię mety z kierunku kursu od ostatniego znaku; albo po raz pierwszy, albo po wykonaniu Kary Jednego Obrotu zgodnie z przepisem 44.3, albo po naprawieniu błędu popełnionego na linii mety zgodnie z przepisem 28.1.

PRZEPIS 42.
Deska musi być napędzana jedynie poprzez działanie wiatru na latawiec, działanie wody na kadłub oraz przez własne działania zawodnika, bez uzyskiwania pomocy zewnętrznej. Jednakże zawodnik nie może robić istotnego postępu do przodu poprzez wiosłowanie, płynięcie lub chodzenie.
 

Tylko zarejestrowani użytkownicy mogą komentować.